SOVYET
SOSYALİST CUMHURİYETLER BİRLİĞİ –
KÜLTÜR
DEVRİMİ ÜLKESİ
TEMEL
GÖSTERGELER
(100.
YILINDA BÜYÜK SOSYALİST EKİM DEVRİMİ)
6.
Makale
Sovyetler
Birliği'nde ekonominin büyümesi ve güçlenmesi Sovet halkının
kültürel büyümesine ve güçlenmesine maddi zemin oluşturmuştur;
sosyalizmin inşası aynı zamanda bir kültür devrimidir. Çarlık
döneminde halkın kültür seviyesi oldukça geriydi; her dört
kişinden ancak birisi okuma yazman biliyordu. İşçi ve köylü
çocuklarının eğitim alması hemen hemen imkansız gibiydi. Ekim
Devriminde sonra sosyalizmin inşa sürecinde bu durum tamamen
değişti.
Yukarıdaki
veriler, saymakla bitmez zorluklar içinde, iç ve dış sınıf
düşmanların sürekli karşıdevrimci faaliyeti ve tehdidi altında
Sovyet iktidarının en temel alanda; okuma yazma konusunda kararlıca
sürdürdüğü mücadelenin sonuçlarını görüyoruz. 1939'a
gelindiğinde cins ve yaşa göre farklı da olsa okuma yazma sorunu
oldukça büyük ölçüde çözümlenmişti.
Dünya
burjuvazisi ve onların “sol”daki uşakları Bolşeviklerin
başarılı olamayacaklarını savunup durdular. İddialarını
halkın kültür seviyesinin ger olmasına, tecrübeli yetişmiş
aydınlarının olmamasına dayandırdılar. Ama beklentileri
gerçekleşmedi. Bolşevikler iktidarı aldıktan sonra ilk işlerden
birisi olarak devasa bir kültür devrimi süreci başlattılar.
Lenin ve Stalin önderliğinde Bolşevikler kültür devrimini
zamanla sınırlandırılmış bir devrim, bir atılım olarak
gömüyorlardı; kültür devrimi, özellikle de halkın genel
kültürünün geri olduğu Rusya gibi ülkelerde süreklilik arz
eden bir devrim olmak zorundaydı. Bu nedenle kültür devrimi,
sosyalizmin inşasının derinleşmesine ve kapsamlaşmasına paralel
olarak sürekli kılınarak derinleşen ve kapsamlaşan bir devrimdi.
Bolşevikler
kültür alanında dediklerini yaptılar. Sovyet iktidarı bilim ve
eğitimin kapısını bütün emekçilere açtı. Emekçi ve işçi
çocuklarının, bizzat işçi ve emekçi köylülerin ulaşamayacağı
bir eğitim alanı kalmadı; ülkenin gerekli olan her yerinde genel
eğitim okulları, meslek okulları, üniversiteler, kütüphaneler
vs. açıldı. (Aşağıda bu gelişmeleri görünür, ölçülebilir
yapan veriler göreceksiniz.)
Sadece
Rus kökenli olanların değil, oluşmakta olan Birlik'in bütün
cumhuriyetlerinde ve otonom bölgelerinde kültür devrimi, cehalete,
yok olmaya mahkum edilmiş halk topluluklarının sosyalist
uluslaşmasını ve azınlık toplumların yeniden canlanmasını
beraberinde getirmiştir.
Sovyetler
Birliğinde kültürel inşa; derinleşme ve kapsamlaşma özellikle
birinci ve ikinci Beş Yıllık Planlar (sanayileşme ve tarımda
kolektifleştirme) döneminde devasa bir gelişme göstermiştir.
Sovyet iktidarı sosyalizmi inşa etmek için sadece halkın genel
kültürünün yükseltilmesinin yeterli olmadığını; toplumsal
yaşamın ve ekonominin her alanında kalifiye uzmanların
yetiştirilmesi gerektiğinin bilincindeydi. Ona göre de hareket
etti.
1933'e
gelindiğinde Sovyetler Birliği'nde halkın yüzde 90'ı okuma yazma
biliyordu. 1940'da ise okuma yazma bilme sorunu esas itibariyle
çözülmüştü. Ama Sovyet iktidarı kültür sorununu okuma yazma
bilmekle sınırlandırmıyordu. Yüksek derecede eğitim görmüş
işçi sınıfı ve emekçiler hem kendilerini hem de aydınlarını,
bilimin her dalında, sanatta, edebiyatta vb. geliştirmenin
olanağını buldular. Bu aynı zamanda Ruslar dışında SSCB'yi
oluşturan diğer uluslar ve milliyetler için de geçerliydi.
Diller
|
1913
(Mil. adet)
|
1948
(Mil. adet)
|
Rusça
|
80,2
|
364,2
|
Diğer
dillerde
|
6,5
|
99,5
|
Kaynak:
Büyük Sovyet Ansiklopedisi, C. II, s. 1715, 1952.
|
||
Yukarıdaki
tabloda
1946 yılına gelindiğinde Rusça ve başka dillerde ne kadar
kitabın yayınlandığını görüyoruz. 1913'ten 1946'ya Rusça
yayınlananların sayısı 4,5 artarken diğer dillerde
yayınlananların sayısı da 15,3 misli artmıştı.
Sovyet
halklarının kendi dillerinde basılan kitap sayısı Sovyet
iktidarının aydınlanmaya, kültürel gelişmeye, evet kültür
devrimine verdiği önemin başka bir göstergesidir.
Aşağıdaki
veriler SSCB'de bu alanda eşi görülmemiş bir çabanın, coşkunun
doğrudan sonuçlarında sadece birisidir.
Cumhuriyetler
|
1913
(Mil. adet)
|
1946
(Mil. adet)
|
Rus
SFSC
|
75,2
|
363,0
|
Ukrayna
SSC
|
10,0
|
43,2
|
Belarus
|
0,2
|
7,5
|
Azeri
SSC
|
0,1
|
5,4
|
Gürcü
SSC
|
1,0
|
4,3
|
Ermeni
SSC
|
0,1
|
2,7
|
Türkmen
SSC
|
0,0004
|
1,1
|
Özbek
SSC
|
0,1
|
5,7
|
Tacik
SSC
|
-
|
1,3
|
Kazak
SSC
|
0,004
|
6,1
|
Kırgız
SSC
|
-
|
1,3
|
Karelo-Fin
SSC
|
Veri
yok
|
0,6
|
Moldova
SSC
|
Veri
yok
|
3,9
|
Litvanya
SSC
|
Veri
yok
|
4,8
|
Letonya
SSC
|
Veri
yok
|
6,4
|
Estonya
SSC
|
Veri
yok
|
6,5
|
Kaynak:
Büyük Sovyet Ansiklopedisi, C. II, s. 1715, 1952.
|
||
Sovyet
işçi sınıfı; bir bütün olarak Sovyet halkı dünya
proletaryasının önderlerini okuyabiliyorlardı.
Aşağıdaki
tabloda 1917-1947 arasında Marksizm-Leninizmin klasiklerinin; dünya
proletaryasının önderlerinin kitaplarının Rusça ve diğer
dillerde baskısının tirajını görmekteyiz.
Sovyet
proletaryası felsefe, diyalektik veya doğa bilimleri üzerine
tartışabilir duruma geldiyse bu Sovyet iktidarının , kültür
devriminin bir sonucudur.
Estetik,
edebiyat vs. alanlarında eserler Sovyet iktidarı döneminde
kitlelerinin erişimine açılmıştır; baskı sayısı milyonarla
ifade edilen bu literatür Sovyet insanının kültürel alanda da
gelişmesinde önemli olmuştur. Kaç aydınımızın Puşkin
üzerine tartışabilecek durumda olduğunu bilmiyorum, ama Sovyet
işçisi, emekçisi pekala tartışabiliyordu.
Sovyet
proletaryası ve emekçileri edebiyat alanında “klasikler”i
okuma durumuna geldiyse bu da Sovyet iktidarı ve kültür devriminin
bir sonucudur.
TEMEL
GÖSTERGELER
1-Ders
alanların sayısında değişim
SSCB'de
her tarafta 7 yıllık okul zorunluluğu var. Çoğunlukla orta ve
yüksek okul eğitimime geçilir. Genel eğitim veren okullar, teknik
ve orta meslek okulları ve yüksek okullar ücretsizdir.
Genel
eğitim veren okullarda, iş yedekleri (ticaret okulları, eğitim
atölyeleri vs.) sistemi okullarında ve eğitim yerlerinde, doğrudan
işletmelerde kurulmuş fabrika okullarında, teknik, orta derece
meslek okullarında, üniversitelerde ders alan 35,5 milyon kişinin
dışında 1956/57 öğretim yılında yaygın mesleklerde
yetiştirilmiş veya mesleki kalifiyelerini yükseltmiş ve başkaca
eğitimlere katılmış olan daha 14,9 milyon insan vardı. SSCB'de
956/57 öğretim yılında toplam olarak 50,4 milyon, buna karşın
1914/15 öğretim yılında sadece 10,6 milyon insan ders almıştı.
Bu da
göstermektedir ki, her dört Sovyet vatandaşından biri okul ve
mesleki eğitim görmektedir.
1956/57
öğretim yılında genel eğitim veren okulların 8-10 sınıflarında
6.136.000 öğrenci ders almıştır; 1914/15'teki duruma göre bu,
40 misli bir artıştır.
2-Genel
eğitimde okul, öğrenci ve öğretmen sayısında değişim
Çarlık
Rusya'sında ders, öğrencilere, büyük çoğunlukla Rus dilinde
verilmiştir. Rusya'nın çok sayıda topluluklarının ana dilde
eğitim alma olanağı yoktu.
Büyük
Sosyalist Ekim Devrimi'nden sonra SSCB'nin bütün topluluklarına
ana dilde eğitim alma imkanı verilmiştir; Sovyetler Birliği'nde
ders, 59 dilde verilmektedir.
SBKP'nin
XX. Kongre kararlarıyla uyum içinde 1956'da ilk kez yeni tipte
yatılı okullar ve eğitim yerleri kurulmuştur. Bu okullarda 1 Mart
1957'de yaklaşık 67 bin çocuk ders almıştır.
3-Orta
dereceli meslek okullarında uzman eğitimi
1914
yılında SSCB'nin şimdiki sınırları içinde sadece 450 orta
derece meslek okulu ve buralarda eğitim gören 54 bin öğrenci
vardı. Bugün 2 milyondan fazla öğrencinin eğitim aldığı 3600
orta derecede meslek eğitim okulu var. 1914'deki duruma göre bu, 37
misli bir artış.
Devrimden
önce Kırgız Sosyalist Sovyet Cumhuriyeti'nde, Tacik Sosyalist
Sovyet Cumhuriyeti'nde, Türkmen Sosyalist Sovyet Cumhuriyeti'nde tek
bir orta derece meslek okulu yoktu; aynı durum 18 otonom
cumhuriyetten 12'si ve 137 il ve bölgeden 45'i için de geçerlidir.
Bugün SSCB'nin bütün Birlik ve otonom cumhuriyetlerinde, il ve
bölgelerinde orta derece meslek okulları var.
Sovyet
iktidarı döneminde uzmanların eğitimi işi bırakmadan geniş
çaplı gerçekleşiyordu. 1956/57 öğretim yılında akşam
eğitimine ve açık eğitime katılanların sayısı 1940/41'e göre
3 mislinden fazla artmıştır.
Bütün
orta derece meslek okulları ücretsizdir. Öğrencilerin çoğunluğu
devletten burs almaktadır. 1956 yılında işini terk ederek teknik
ve orta derece meslek okullarında okuyanların yüzde 76'sı burs
almaktaydı.
4-SSCB'de
yüksek okul eğitimi almak için bütün koşullar oluşturulmuştu
SSCB'nin
şimdiki sınırları içinde 1914/15 ders yılında yüksek okulu
olan 21 şehir vardı; bu okulların 105 çeşitli yüksek eğitim
kurumları vardı ve buralarda eğitim alan öğrencilerin sayısı
da 127.400 idi. Bugün SSCB'de 767 yüksek okul ve buralarda eğitim
gören 2 milyondan fazla öğrenci var. 1914/15'e göre yüksek
okulların sayısı 7 mislinden fazla ve öğrenci sayısı da
yaklaşık 16 misli artmıştır.
Yüksek
okul sayısı Ural'da, Sibirya'da, Uzakdoğu'da, Kazakistan ve Orta
Asya'da özellikle artış göstermiştir. Çarlık Rusya'sında doğu
bölgelerinde 4 yüksek okul varken, bugün 206 yüksek okul var;
bunların arasında 12 üniversite, 42 teknik yüksek okulu, 25 tarım
yüksek okulu ve 27 tıp yüksek okulu var.
İşini
bırakmadan okuyanların sayısı da artmıştır. 1956/57 yılında
823.900 akşam ve açık eğitim öğrencisi vardı; buna karşın
1940/41'de 253.600.
Bütün
yüksek okullarda eğitim ücretsizdir. Öğrencilerin çoğunluğu
devletten burs almaktadır. 1956 yılında öğrencilerin yüzde 79'u
burs alıyordu.
5-
Büyük sosyalist Ekim Devrimi bütün milliyetlerin emekçilerine
eğitimi mümkün kılmıştı
Yüksek
okul öğrencilerinin ve teknik ve başkaca orta derece meslek
okullarında
okuyanların
milliyetlerine göre bileşimi
|
||||||
Teknik
ve başkaca orta derece meslek okulları
|
Yüksek
okullar
|
|||||
1927
|
1950
|
1956
|
1927
|
1950
|
1956
|
|
Eğitim
görenlerin toplamı - 1000
|
189,4
|
1.297,6
|
2.012,2
|
168,5
|
1.247,4
|
2.001,0
|
Açık
öğretim öğrencileri çıkartıldıktan sonra
|
189,4
|
1.116,9
|
1.660,7
|
168,5
|
845,1
|
1.277,9
|
Bunların
Birlik Cumhuriyetleri milliyetlerine göre dağılımı
|
||||||
Ruslar
|
105,1
|
729,8
|
1.077,0
|
94,5
|
514,1
|
792,1
|
Ukraynalılar
|
21,0
|
160,6
|
249,0
|
24,6
|
107,2
|
176,6
|
Beyaz
Ruslar
|
4,5
|
32,9
|
49,5
|
4,9
|
17,2
|
34,5
|
Özbekler
|
3,6
|
15,9
|
23,8
|
0,5
|
12,5
|
24,7
|
Kazaklar
|
2,5
|
9,0
|
17,2
|
0,3
|
9,9
|
16,0
|
Gürcüler
|
5,7
|
19,0
|
22,3
|
4,0
|
21,8
|
22,9
|
Azeriler
|
5,7
|
12,9
|
17,8
|
1,9
|
13,4
|
17,4
|
Litvanyalılar
|
3,6
|
14,8
|
19,7
|
3,4
|
18,7
|
22,1
|
Moldovalılar
|
0,6
|
3,7
|
5,2
|
O,1
|
2,3
|
5,3
|
Letler
|
...
|
9,5
|
10,3
|
...
|
7,0
|
7,7
|
Kırgızlar
|
0,4
|
3,4
|
3,9
|
0,1
|
3,1
|
5,2
|
Tacikler
|
0,3
|
4,4
|
5,9
|
0,1
|
2,3
|
5,8
|
Ermeniler
|
3,6
|
14,8
|
19,7
|
3,4
|
18,7
|
22,1
|
Türkmenler
|
0,6
|
3,7
|
5,2
|
O,1
|
2,3
|
5,3
|
Estonyalılar
|
...
|
9,5
|
10,3
|
...
|
7,0
|
7,7
|
Orta
dereceli meslek okullarında ve yüksek okullarda öncelikle Orta
Asya cumhuriyetleri ve Kazakistan'ın toplumlarının sayısal güçlü
bir artışı görülmüştür. 1956/57 ders yılında orta derece
meslek okullarında Özbek öğrencilerin sayısı 1927/28'e göre 7
misli ve aynı zaman dilimi içinde yüksek okul öğrencilerinin
sayısı da 49 misli artmıştır. Aynı okullarda Kazak
öğrencilerinin sayısı 7 ve 47 misli; Türkmen öğrencilerin
sayısı 9 ve 6 misli; Tacik öğrencilerin sayısı 17 ve 69 misli
ve Kırgız öğrencilerin sayısı da 10 ve 51 misli artmıştır.
6-SSCB'de
bilim kurumu sayısında gelişme
Bilim
kurumlarını sayısı (Yıl başı itibariyle)
|
||||
1929
|
1941
|
1946
|
1957
|
|
Bilim
kurumları toplamı
|
1263
|
1821
|
2061
|
2756
|
Bunların
arasında araştırma kurumları, şubeleri ve bölümleri
|
438
|
786
|
914
|
1264
|
1914
yılında SSCB topraklarında (17 Eylül 1939'a kadarki sınırlar
içinde) sadece 289 bilim kurumu sayılmıştı.
1957
başında SSCB'de 2.756 bilim kurumu vardı; devrim öncesi dönemle
karşılaştırıldığında bu, 9,5 misli bir artıştır.
7-SSCB'de
bilim insanları sayısında gelişme
- 1 Ekim 'deki duruma göre bilim insanlarının saysı1914194019501956Bilim insanları toplamı - 100010,298,3162,5239,9Bunların içinde:Bilim kurumları4,226,470,5106,4Yüksek okullar6,061,486,5125,0
1956
yılında bilim insanlarının sayısı 1940'a göre 2,4 misli ve
1914'e göre de 23,5 misli artmıştır.
1956
yılında 9.800 kişi doktor unvanını ve 85.708 kişi bilimler
adayı unvanını kazanmıştı. 9.100 profesör; 30.400 doçent;
15.600 üst asistan ve 17.800 bilimsel çalışma yapanlar ve
asistanlar eğitim faaliyetinde yer alıyorlardı.
8-SSCB'de
tiyatro sayısında gelişme
Sovyet
iktidarı koşullarında yüzlerce profesyonel sahneler oluşmuştur.
SSCB'de
tiyatrolar Sovyet halklarının 40'tan fazla dilinde oyun
sergilemişlerdir.
Tiyatroya
gelenlerin sayısı yıldan yıla artmıştır. SSCB'de milyonlaca
insan, tiyatrolara giderler. 1956 yılında 76 milyon tiyatroya giden
sayılmıştır; bu sayı 1948'de 59 ve 1950'de de 68 milyondu.
9-SSCB'de
film gösterim tesisleri
Sovyet
filmi, sosyalist kültürün kitle transmisyonlarından biridir.
Film, Sovyetler Birliği'nin en ücra köşelerine kadar
ulaştırılmıştır.
SSCB'de
1956'da film gösterimi tesislerinin sayısı 1913'e göre 41 misli
artmıştır.
Plana
göre 1957 yılında 68.000 film gösterimi olacaktır.
Sinemalarda
ve taşınabilir tesislerde gösterilen filmlerin ziyareti sürekli
armıştır. Sinemaya gidenlerin sayısı 1956'da 2,8 milyondu;
1913'e göre 27 ve 1940'a göre de 3,2 misli bir artış.
Yıl
itibariyle sinemaya giden sayısı
|
||||||
1913
|
1940
|
1950
|
1956
|
Aşağıdaki
yıllara göre 1956'da artış
|
||
1913
|
1940
|
1950
|
||||
106
|
883
|
1144
|
2824
|
27
misli
|
3,2
misli
|
2,5
misli
|
10-SSCB'de
radyo istasyonları
SSCB'de
radyo, halkın ideolojik-politik eğitimi ve kültürel gelişmesi
için güçlü bir araçtır.
1956
yılında SSCB'de yuvarlak olarak 31 milyon radyo alıcısı
sayılmıştır.; 1928'de bu sayı 92.000 idi. Sovyet radyosu
SSCB'nin ve yurt dışının 80'den fazla dilinde yayın yapmaktadır.
11-SSCB'de
kulüp tesisleri sayısı
SSCB'de
çok sayıda kulüp tesisleri -kültür sarayları, kültür evleri,
kulüpler ve okuma salonları- oluşturulmuştur.
1914
yılında SSCB'nin şimdiki sınırları içinde sadece 237 kulüp
tesisi (halk evleri) vardı; bunlardan 94'ü kırsal alandaydı.
12-SSCB'de
müze sayısı
Müze
ziyaretçilerinin sayısı sürekli artmaktadır. 1956 yılında 33
milyondan fazla müze ziyaretçisi sayıldı; 1950'de bunların
sayısı 27 milyondu.
13-SSCB'de
kütüphane sayısı
Sovyet
iktidarı döneminde çok sayıda kütüphane kurulmuştur.
Bütün
kütüphanelerin kitap envanteri temelinde 1957'de her 100 vatandaş
başına 734 kitap ve halk kütüphanelerinin kitap envanteri
temelinde ise 322 kitap düşmekteydi; Çarlık Rusya'sında 1914'te
bu sayı 6 kitaptı.
14-SSCB'de
basının durumu
Sovyet
basını, halk kitlelerinin kültürel ve siyasi seviyesini
yükseltmeye hizmet eden güçlü bir araçtır.
Ekim
Devrimi'nin en önemli kazanımlarından birisi, matbaa ürünlerinin
( kitaplar, dergiler, gazeteler) büyük sayılarda yayımlanmasıdır.
1918'den 1956'ya SSCB'de 1.328.000 yayınlanmıştır; bunların
toplam tirajı 19 milyardan fazlaydı. Bu, Çarlık Rusya'sında
Büyük Sosyalist Ekim Devrimi'nden önceki 30 senede yayımlanmış
olan kitapların 9 misliydi.
1956'da
kitap tirajı, Çarlık Rusya'sına göre 11,2 misli artmıştı.
1956'da SSCB'de her 100 vatandaş başına 551 kitap düşerken,
1913 yılında Çarlık Rusya'sında sadece 62 kitap düşmekteydi;
gazetelerin günlük tirajında ise durum 27'ye 2 adetti.
1913
yılında SSCB'nin şimdiki sınırları içinde 30.000 (tirajı 99
milyon); 1472 dergi ve 1055 gazete yayımlanmıştır.
15-
SSCB'de farklı dillerden kitap tirajı
Sovyet
iktidarı döneminde yurt dışı ve SSCB halklarının 124 dilinde
kitaplar basılmıştır. SSCB'nin 40'tan fazla halk toplulukları
büyük sosyalist Ekim Devrimi'nden sonra ilk kez kendi yazılı
lisanlarına sahip olmuşlardır.
*
Not:
TEMEL GÖSTERGELER kısmı ”RAKAMLARLA
SOVYET İKTİDARININ 40 YILI” kitabından alınmış çevridir.
*
7.
Makale:
SOVYET
SOSYALİST CUMHURİYETLER BİRLİĞİ -KADIN DEVRİMİ ÜLKESİ
TEMEL
GÖSTERGELER
(100.
YILINDA BÜYÜK SOSYALİST EKİM DEVRİMİ)
8.
Makale:
SOVYET
SOSYALİST CUMHURİYETLER BİRLİĞİ – HALKIN MADDİ REFAHININ
ARTTIĞI ÜLKE
TEMEL
GÖSTERGELER
(100.
YILINDA BÜYÜK SOSYALİST EKİM DEVRİMİ)
9.
Makale:
100.
YILINDA BÜYÜK SOSYALİST EKİM DEVRİMİNİN ÖĞRETTİKLERİ –
ÇIKARTILMASI
GEREKEN DERSLER
