KUZEY KÜRDİSTAN'DA KAPİTALİZMİN GELİŞMESİ

KİTAP TANITIMI

KUZEY KÜRDİSTAN'DA KAPİTALİZMİN GELİŞMESİ

Önsöz'den:

Bu çalışmada; geçen yüzyılın üçüncü çeyreğinden bu yanaki gelişmelere ağırlık verdik. Bunun nedeni daha önceki dönemlerin Türkiye'de Kapitalizmin Gelişmesi çalışmasında (kitap 1, 2 ve 3) kapitalizmin Misak-ı Milli sınırları içinde ele alınmış olmasıydı. Bu nedenle birkaç yerde 1950 tarım ve 1927 sanayi sayımına ilişkin bazı verilerin aktarılmasıyla yetindik. Geriye giderek sorunu ele almış olsaydım söz konusu kitaplarda söylenenden farklı bir şey söylemeyecektim.

Her ayrıntıda değil ama ana konularda karşılaştırma yapılabilsin diye Türkiye genelindeki gelişmeyi gösteren verilere yer vermeyi önemsedik.

K. Kürdistan'ın sosyo-ekonomik yapısı üzerine ezber analizlerle yol alınamayacağı ortada olmasına rağmen hiçbir şey olmamış gibi hareket edilmektedir. Feodalizm, yarı-feodalizm tespitleri, bana göre çok da önemli olmamasına, artık çok gerilerde kalan bir dönemi ifade eden ekonomik ilişkiler olmasına rağmen hala “geçerli” akçe gibi ele alınmasından dolayı tarım ve sanayinin gelişme seyrini gösterebilmek için tek tek illeri ele almayı doğru bulduk. Yani bu çalışmada okuru sıkacak bollukta ayrıntı var. Ve bu her bir ayrıntının “yorumu” da oldukça sıkıcı. Tarımda ve sanayide üretim ilişkilerinin sınıfsal karakterini göstermek için bunu göze aldık.

Bu çalışmada varılan sonuçların bir kısmında ele alınan kaynaklar belli bir rol oynadıysa önemli bir kısmında da bizzat görüşmeler önemli bir rol oynamıştır. Birçok ili bizzat dolaşmanın, bizzat görmenin ve sormanın bu çalışmayı zenginleştirdiğini ve kolaylaştırdığını söylemeliyim. Diyarbakır, Dersim, Bingöl, Muş, Bitlis, Siirt, Batman, Urfa, Antep, Elazığ, Malatya, Mardin Ticaret ve Sanayi Odaları, bu illerde faal olan Kalkınma Ajansları (Dicle Kalkınma Ajansı, Fırat Kalkınma Ajansı, İpekyolu Kalkınma Ajansı, Karacadağ Kalkınma Ajansı, Serhat Kalkınma Ajansı) ve bazı illerin belediyeleri hiçbir talebimizi geri çevirmediler, sürüncemede bırakmadılar, maksatlı diye algılanabilecek sorularımıza dahi açık cevap verdiler.

Sohbetlerde ilginç diyebileceğimiz anlayışlarla da karşılaştık. Örneğin Kürt burjuvazisiyle ilgili sorumuza (“Kürt burjuvazisi var mı?” Soru buydu) hiçbir Ticaret ve Sanayi Odasından olumlu cevap alamadık. Sanki “ağız birliği” yapmışcasına “Kürt burjuvazisi yok” dediler. “Peki, üyelerinizi sınıfsal açıdan nereye koyuyorsunuz” diye sorunca burjuvaziden ne anladıklarını açıklamaya başladılar. Bir kısmı klasik burjuvaziyi anlıyor; şatosu, villaları, ayrı bir kültürü olan burjuvazi; yani Fransız burjuvazisi ve TÜSİAD'da örgütlenmiş burjuvaziyi anlıyor ve böyle bir burjuvayı da göremeyince kendi üyelerini de burjuvadan saymıyor.

Benzer bir durumu sanayi konusunda da yaşadık. “Bu ilde kaç sanayi işletmesi” var diye sorduğumuzda birkaç il hariç diğerlerinde “bu ilde sanayi yok” cevabını aldık. “Peki, verilere göre bu kadar işletme var, bunlar nedir” diye sorunca, o işletmelerin sanayi işletmesi olarak görülmediğini anladık. Sanayi işletmesinden modern teknoloji ile çalışan belli sayıda istihdamı olan işletmeler anlaşılıyor.

Feodalizm, feodal ilişkiler konusunda da hemen her yerde sorular sorduk, sohbetler yaptık. Bunların içinde en heyecanlı, en ilginç olanı Siverek söyleşileriydi. Anlatıma göre Kuzey Kürdistan'da koyu bir ağalık rejimi, feodalizm hakim. Ama devamla insanlar nerelerde, hangi koşullarda çalışıyorlar, geçimlerini nasıl sağlıyorlar sorularına kapitalist ilişkiler anlatılarak cevap verildi. Bu da onların çelişkisiydi...

Bu çalışmada ele alınan konular:

ÖNSÖZ

GİRİŞ

I-KUZEY KÜRDİSTAN'DA KAPİTALİST FORMASYON SÜRECİ

1-Ampirik Veriler, Teori, Üretim Biçimi ve Toplum Analizi

2- Kuzey Kürdistan'da Kapitalizmin Temelleri, Formasyon Analizinin Ölçeği Olarak Sermaye İlişkileri

II. K. KÜRDİSTAN'DA KAPİTALİZM ÖNCESİ TOPLUM DÜZENİ-KAPİTALİZMİN

GELİŞMESİ (MARKSİST-LENİNİST AŞAMALI FORMASYON ANALİZİ)

1- Formasyon Teorisi ve Tarihi - Kuzey Kürdistan'da Kapitalizm Analizi

2- Kuzey Kürdistan'da Kapitalizmin Gelişmesi ve Prekapitalist İlişkilerin Genel Karakteri

BÖLÜM I

KUZEY KÜRDİSTAN TARIMINDA KAPİTALİZMİN GELİŞMESİ

I- TARIMIN GELİŞMESİ VE KÖYLÜLÜĞÜN SOSYAL TABAKALARINA AYRIŞMA SÜRECİ

1- Kapitalizmde Köylülüğün Sosyal Ayrışması Üzerine

1-Küçük köylülük:

2-Orta köylülük:

3-Büyük köylülük:

4-Büyük mülk sahipleri:

2- Tarım Sayımlarına Göre Kuzey Kürdistan'da Toprakların Mülkiyet İlişkisi Temelinde Dağılımı

2.1- 1950, 1970, 1991 ve 2001 tarım sayımlarına göre Kürdistan'da iller bazında toprakların dağılımı ve köylülüğün sosyal katmanlara ayrışması

2.1.1- Adıyaman ili tarımında toprakların işletme büyüklüğüne göre dağılımı

2.1.2- Ağrı ili tarımında toprakların işletme büyüklüğüne göre dağılımı

2.1.3- Ardahan ili tarımında toprakların işletme büyüklüğüne göre dağılımı

2.1.4- Batman ili tarımında toprakların işletme büyüklüğüne göre dağılımı

2.1.5- Bingöl ili tarımında toprakların işletme büyüklüğüne göre dağılımı

2.1.6- Bitlis ili tarımında toprakların işletme büyüklüğüne göre dağılımı

2.1.7- Diyarbakır ili tarımında toprakların işletme büyüklüğüne göre dağılımı

2.1.8- Elazığ ili tarımında toprakların işletme büyüklüğüne göre dağılımı

2.1.9- Erzincan ili tarımında toprakların işletme büyüklüğüne göre dağılımı

2.1.10- Erzurum ili tarımında toprakların işletme büyüklüğüne göre dağılımı

2.1.11- Gaziantep ili tarımında toprakların işletme büyüklüğüne göre dağılımı

2.1.12- Hakkari ili tarımında toprakların işletme büyüklüğüne göre dağılımı

2.1.13- Iğdır ili tarımında toprakların işletme büyüklüğüne göre dağılımı

2.1.14- Kahramanmaraş ili tarımında toprakların işletme büyüklüğüne göre dağılımı

2.1.15- Kars ili tarımında toprakların işletme büyüklüğüne göre dağılımı

2.1.16- Kilis ili tarımında toprakların işletme büyüklüğüne göre dağılımı

2.1.17- Malatya ili tarımında toprakların işletme büyüklüğüne göre dağılımı

2.1.18- Mardin ili tarımında toprakların işletme büyüklüğüne göre dağılımı

2.1.19- Muş ili tarımında toprakların işletme büyüklüğüne göre dağılımı

2.1.20- Siirt ili tarımında toprakların işletme büyüklüğüne göre dağılımı

2.1.21- Şanlıurfa ili tarımında toprakların işletme büyüklüğüne göre dağılımı

2.1.22- Şırnak ili tarımında toprakların işletme büyüklüğüne göre dağılımı

2.1.23- Tunceli ili tarımında toprakların işletme büyüklüğüne göre dağılımı

2.1.24- Van ili tarımında toprakların işletme büyüklüğüne göre dağılımı

2.2-Kürt illerinde tarımda işletme tiplerinin yaygınlık durumu

3-2001 Tarım Sayımına Bazında Arazinin Tasarruf Şekline Göre İşletmelerin ve İşledikleri Arazinin İllere Göre Dağılımı

3.1-Kendi Arazisi Olan İşletmelere Göre İşletme Sayısı Ve İşlenen Arazi

3.2-Kendi Arazisi Olmayan İşletmeler Ve İşledikleri Arazi

4- K. Kürdistan Tarımında Makine Kullanımı ve Bunun Anlamı

4.1-Kuzey Kürdistan tarımında üretim aracı olarak traktörün illere göre dağılımı

5- Kısa Bir Değerlendirme

 

BÖLÜM II

KUZEY KÜRDİSTAN'DA SANAYİNİN GELİŞMESİ

I- KUZEY KÜRDİSTAN'DA SANAYİLEŞME SÜRECİ

1-Genel Durum

II- 20. YÜZYILIN SON ÇEYREĞİNDE KUZEY KÜRDİSTAN'DA

SANAYİNİN DURUMU

1- Bölgeler Arası Karşılaştırma

III-EKONOMİDE SEKTÖRLERE VE İSTİHDAM BÜYÜKLÜK

GRUPLARINA GÖRE KÜRDİSTAN'DA SANAYİNİN GELİŞME DURUMU

1-İşletme Büyüklüğüne Göre Kuzey Kürdistan'da Sanayinin Yapısı

1.1- Adıyaman ilinde sanayinin genel yapısı

1.2- Ağrı ilinde sanayinin genel yapısı

1.3- Ardahan ilinde sanayinin genel yapısı

1.4- Batman ilinde sanayinin genel yapısı

1.5- Bingöl ilinde sanayinin genel yapısı

1.6- Bitlis ilinde sanayinin genel yapısı

1.7- Diyarbakır ilinde sanayinin genel yapısı

1.8- Elazığ ilinde sanayinin genel yapısı

1.9- Erzincan ilinde sanayinin genel yapısı

1.10- Erzurum ilinde sanayinin genel yapısı

1.11- Gaziantep ilinde sanayinin genel yapısı

1.12- Hakkari ilinde sanayinin genel yapısı

1.13- Iğdır ilinde sanayinin genel yapısı

1.14- Kahramanmaraş ilinde sanayinin genel yapısı

1.15- Kars ilinde sanayinin genel yapısı

1.16- Kilis ilinde sanayinin genel yapısı

1.17- Malatya ilinde sanayinin genel yapısı

1.18- Mardin ilinde sanayinin genel yapısı

1.19- Muş ilinde sanayinin genel yapısı

1.20- Siirt ilinde sanayinin genel yapısı

1.21- Şanlıurfa ilinde sanayinin genel yapısı

1.22- Şırnak ilinde sanayinin genel yapısı

1.23- Tunceli ilinde sanayinin genel yapısı

1.24- Van ilinde sanayinin genel yapısı

2-1992-2009 Arasında Kürt İllerinde Toplam İşletme Sayısındaki

Değişime Göre Sanayinin Durumu

3-İl Gruplarında ve İllerde İmalat Sanayi Alt Sektörlerine Göre Kuzey

Kürdistan'da Sanayinin Yapısı

3.1-Kuzey Kürdistan'da sanayide imalat sanayi alt sektörlerinin önemi

3.2-İmalat sanayi alt sektörlerinin il gruplarına ve illere göre dağılımı

3.2.1-TRA1-(Erzurum, Erzincan, Bayburt):

3.2.2-TRA2-(Ağrı, Kars, Iğdır, Ardahan):

3.2.3-TRB1-(Malatya, Elazığ , Bingöl, Tunceli):

3.2.4-TRB2-(Van, Muş, Bitlis, Hakkari):

3.2.5-TRC1-(Gaziantep, Adıyaman, Kilis):

3.2.6-TRC2-(Şanlıurfa, Diyarbakır):

3.2.7-TRC3-(Mardin, Batman, Şırnak, Siirt)

3.2.8-Kahramanmaraş

4-Sektörlere Göre Türkiye Genelinde İllerin Kümelenmesinde Kürt İllerinin Yeri

IV- KUZEY KÜRDİSTAN EKONOMİSİNDE OSB VE KSS'NİN YERİ

V-KOBİ TEŞVİK UYGULAMALARINDAKİ GELİŞME VE BUNUN KUZEY

KÜRDİSTAN'A YANSIMASI

1-KOBİ Teşvik Belgelerinin Bölgesel Dağılımı (1997-2008)

2-KOBİ Teşvikleriyle Öngörülen İstihdamın Bölgesel Dağılımı (1997-2008)

3-KOBİ Teşvik Belgeli Yatırımlarının Bölgesel Dağılımı (1997-2008)

VI-BAZI SONUÇLAR

1- Kuzey Kürdistan Ekonomisinde Tarım ve Sanayinin Yeri

2- Kuzey Kürdistan'da Gayri Safi Katma Değer ve Sektörel Bileşimi

3- Kuzey Kürdistan'da Sanayinin Mekansal Dağılımı ve Yapısı

BÖLÜM III

KUZEY KÜRDİSTAN'DA EKONOMİDE VE SOSYAL YAPIDA DEĞİŞİM GÖSTERGELERİ

I-TARIM ALANINDA TEMEL DEĞİŞİM GÖSTERGELERİ

1- Bazı Kültürlerde Ekim Alanı, Üretim ve Verimlilik Gelişmesi

2- Bazı Tahıl ve Sanayi Bitkileri Ekim Alanında Değişim

3- Bazı Tahıl ve Sanayi Bitkileri Üretim Miktarı

4- Bazı Tahıl ve Sanayi Bitkileri Üretiminde Verimlilik

5- Canlı Hayvan Sayısında Değişim

6- Bitkisel ve Hayvansal Üretim Değeri

7- Kuzey Kürdistan Tarımında Tarım Alet ve Makineleri

8- Kuzey Kürdistan Tarımında Gübre Kullanımı, Zirai Mücadele

9- Kuzey Kürdistan Tarımında Sulama

10- Kuzey Kürdistan Tarımının Yapısı

II- KÜRDİSTAN'DA KAPİTALİZMİN GELİŞMESİNDE GAP'IN ROLÜ

III-KUZEY KÜRDİSTAN'DA SERMAYE HAREKETİ GÖSTERGELERİ

1- Sermaye Hareketi

2-Mevduat Hareketi

1- İllere göre mevduat

2- İllere göre şube başına mevduat

3-Kredi Hareketi

3.1-İllere göre kredi

3.2-İllere göre şube başına kredi

3.3-Kredi bazında sermaye hareketi – Kredilerin bölgesel dağılımı

4-Bölgeler ve İller Bazında Yatırım Teşviklerinin Dağılımı

4.1-Yatırım teşviklerinin bölgesel dağılım (1980-2008)

4.2-Yatırım teşvik belgelerinin bölgesel dağılımı (1980-2008)-(adet)

4.3- Yatırım teşviklerinde öngörülen istihdamın bölgesel dağılımı (1980-2008)-(kişi)

4.4- İller ve yatırım teşvikleri (1980-2008)

5-Şirketler

5.1- Kürt illerinde büyük sermaye

5.2- Kurulan ve kapanan şirketler

5.3-Kuzey Küdristan'da enerji üretimi ve tüketimi

IV- SOSYAL GÖSTERGELER

1-Kuzey Kürdistan'da Okur-Yazar Nüfus Oranı

2- Kuzey Kürdistan'da Şehirleşme Oranı

3- Ulaşımın Gelişmesi

4- Kuzey Kürdistan'da Motorlu Kara Taşıtları Kullanımı

5- Kürt İllerinde İhracat ve İthalat

BÖLÜM IV

KUZEY KÜRDİSTAN'DA NÜFUS HAREKETİ VE SINIFLAR

I-GÖÇ HAREKETİ VE EKONOMİK VE TOPLUMSAL ANLAMI

II- İŞÇİ SINIFI

III- KÖYLÜLÜK

IV-BURJUVAZİ

V- BÜYÜK TOPRAK SAHİPLERİ

SONUÇLAR: