EKİM DEVRİMİNDEN 19. PARTİ KONGRESİ'NE SB'DE SOSYALİZMİN İNŞA SORUNLARI III

EKİM DEVRİMİNDEN 19. PARTİ KONGRESİ'NE SB'DE

SOSYALİZMİN İNŞA SORUNLARI III

Tarımda Sosyalizmin Gelişmesi-Tarımın Sosyalist

Şekillenmesinde Sovyetik Yöntem

SSCB'de sosyalist sanayileşme, tarımda köklü dönüşümün; Ekim devriminden ve sosyalist sanayileşme devriminden sonra üçüncü bir devrimin; tarımda sosyalist altüst oluşun temellerini atıyordu. Sosyalist sanayileşme, küçük, dağınık köylü ekonomilerinin gönüllü birlik anlayışı çerçevesinde sosyalist kolektif ekonomilerde bir araya getirilmelerinin ön koşuluydu. Böylelikle; sosyalist kolektif ekonomilerin kurulmasıyla kulakların (zengin köylüler) sınıf olarak tasfiye edilmelerinin de ön koşulu hazırlanmış oluyordu. Sovyet ülkesi tarımında devrimden sonra doğan ve giderek güçlenen yeni üretim ilişkileri, kırsal alanda sosyalist üretim ilişkilerinin gelişmesini ve giderek hakim olmasını zorunlu ve mümkün kılıyorlardı.

Tarımın kolektifleştirilmesi ne demektir? Tarımın kolektifleştirilmesi, küçük üreticilere ait olan üretim araçlarının, gönüllülük temelinde (sosyalist mülkiyetin bir biçimi, kolektif grup mülkiyeti olarak) birleştirilmesidir. Burada iki koşul var:Gönüllülük ve halk mülkiyeti. Bu iki durum/koşul tarımsal alandaki değişime niteliksel bir karakter verir. Bu, tarımda devrimci bir alt-üst oluşu ifade eder. Bu, sosyalist üretim biçiminin tarımda da kuruluyor olduğunu gösterir.

Tarımda kolektifleşmeyi dikte eden birçok zorunluluk vardı:

– Köylülerin küçük-dağınık ekonomi koşullarında yoksulluktan kurtulamamaları, ama toplumsal büyük üretime geçmekle nispeten refahlı, kültürlü bir yaşamın ekonomik ön koşulunu yerine getirmiş olmaları köylülük açısından kolektifleşmenin nesnel zorunluluğunun açık ifadesiydi.

– Tarımda kolektifleştirmenin zorunluluğunu temel bir çelişki de dikte ediyordu:Sosyalist büyük sanayi ile kırsal küçük üretim arasındaki çelişki, sosyalist büyük sanayi, sosyalist genişletilmiş yeniden üretim yasalarına göre gelişiyordu. Böyle bir üretim, hangi alanda ve formda olursa olsun ülkenin sanayi ürününe duyduğu ihtiyacı gidermeyi ve sanayi çıkış noktası alan başka alanlardaki gelişmenin sağlanmasını hedefliyordu. Buna karşın kırsal alandaki küçük üretim, basit yeniden üretimin gerçekleşmesini sağlayamadığı gibi, her gün her saat kapitalizm üretiyordu. Bu, Sovyet ekonomisinin temelini oluşturan sosyalist büyük sanayi ile hala küçük üretim formunu koruyan –kolektifleştirilmemiş– tarım arasındaki çelişkiydi. Toplumun bütününde genişletilmiş sosyalist yeniden üretimi gerçekleştirmek ve teminat altına almak için kırsal alanda küçük üretimin –köylü işletmelerinin– kolektif büyük işletmelere; kolektif büyük üretime geçmeleri gerekiyordu. Böylelikle, küçük köylü işletmelerinin sağlayamadığı sanayi için gerekli hammadde ve gıda maddelerini sağlama sorununa çözüm getirilmiş olacaktı.

Tarımda kolektifleştirme, tarımsal alanda sosyalist toplumsal üretim ilişkilerinin kurulmasının ve son kertede de tarımın hızlı ve kesintisiz gelişmesinin ön koşuluydu.

–Tarımda kolektifleştirme aynı zamanda kulakların sınıf olarak tasfiyesi için çıkış noktasıydı. Tarımın sosyalist yeniden yapılaşması; küçük üretimin kolektifleştirilmesi, kırsal alanda kapitalizmin ekonomik tabanının yok edilmesi anlamına gelir. Bu ekonomi; kolektif ekonomi, geliştikçe kulak ekonomisinin (kapitalist ekonomi) yaşama şansı ortadan kaldırılır. Tabii ki bu, kendiliğinden değil, çetin sınıf mücadeleleri sonucu gerçekleştirilecek bir dönüşümdür.

Sanayide olduğu gibi tarımda da Bolşevik parti, üretim ilişkilerinin üretici güçlerin karakteriyle mutlak uyumluluk yasasına dayanarak hareket etti. Bu, kırsal alanda sosyalizmin güçleriyle kapitalizmin güçleri arasındaki ertelenemez nihai mücadele demekti; kırsal alanda "kim-kimi" yenecek sorusunun cevaplandırılmasıydı. Bu mücadelede Bolşevikler başarılı oldular ve Sovyet kırında da sosyalist üretim biçimini hakim kıldılar.

Sovyet tarımının kolektifleştirilmesi hem sınıf mücadelesi açısından hem de kırsal alanda üretim ilişkilerinin –mülkiyet ilişkilerinin– alt-üst edilişi bakımından dünya tarihinin emsalsiz olaylarından birisidir; o zamana kadar salt teoride doğru olanın pratikte sınanması, zenginleştirilmesidir. Sovyet tarımında kolektifleştirme hareketi, Stalin önderliğinde Bolşevik partinin Marksizm-leninizmi geliştirmesi, ona büyük bir katkısıdır. Şimdi bu sürecin nasıl geliştiğini, ana hatlarıyla bir makalede anlatılabilecek bir kapsam ve derinlikte ele alalım:

Sovyet tarımının sosyalist dönüşümü için zorunlu olan maddi-teknik tabanın hazırlanması:

NEP dönemi sonunda Stalin şöyle diyordu:"Ekonomimizin durumu için en önemli ve en karakteristik olan, şimdi, ağırlık noktasının artık sanayiye kaymasıdır… Şimdi tarım ekonomisi, ona zamanında tarım makineleri, traktörler, sanayi ürünleri vs. temin edilmezse kendisini geliştiremez."(Stalin, C.5, s. 105-106)

Burada, sanayileşmenin artık partinin esas politikası olduğunu ve tarımın da sanayisiz gelişemeyeceğini görüyoruz. Bolşevik parti, sosyalist sanayileşme ile bir tarım ülkesi olan SB'yi sanayi ülkesine dönüştürmeyi esas amaç edinmişti. Ancak sanayileşmekle Sovyet ülkesi, diğer şeylerin yanı sıra, tarımda sosyalist alt-üst oluş, büyük kolektif ekonomilerin kurulması, sanayi ve tarım arasında niteliksel yeni ilişkilerin kurulması ve nihayet tarım ve sanayi işi arasında da niteliksel yeni ilişkilerin pekiştirilmesi için olmazsa olmaz ön koşulu olan maddi-teknik tabanı gerçekleştirebileceği düşüncesinden hareket etmişti.

Sosyalist sanayileşmenin hızla gerçekleştirilmek istenmesinin nedenlerinden birisi de, küçük üretimin sosyalizmden ziyade kapitalizm için maddi taban oluşturmasıydı. Kırsal alanda "kim kimi" alt edecek sorusunun cevabı sanayileşmenin; ağır sanayinin gelişmesinde aranıyordu. Çünkü sanayi, ağır sanayi ürünleri tarımın sosyalist yapılaşmasında anahtardı. Bu düşünceden hareketle 1927'de, tarım makinaları üreten Stalingrad'daki devasa işletmenin yapımına başlandı. Bu işletmenin yıllık traktör üretimi kapasitesi 50 bindi. Hemen sonra Karkov ve Çelyabinsk'teki traktör fabrikalarının ve Rostov'daki tarım makinaları –biçer-döver, mibzer vs.– fabrikasının yapımına başlanır.

Sonuç itibariyle: Sovyet ağır sanayi, ülke tarımında sosyalist alt-üst oluş; sosyalist yapılanma için kaçınılmaz olan maddi-teknik sağlam bir tabanı hazırlamıştı. Şu veriler bu gerçeği yansıtıyorlar.

SSCB tarımında önemli tarım makinelerinin sayısal gelişmesi
Makine cinsi	Adet	1928	1932	1937
Traktör (bütün tipleri)	1000	26,7	148.5	454.5
Traktör (bütün tipleri)	1000 (beygir gücü)	278.1	2 225.0	8 385.0
Biçerdöver	1000	2.0	14.5	128.8
Kamyon	1000	0.7	26.6 (1933)	144.5
Yanmalı motorlar ve lokomobil	1000	-	48.0 (1933)	77.9
Büyük Sovyet Ansiklopedisi, SB Bölümü, C. 1, s. 897, 904, Berlin 1952.

Sadece 1928'den 1932'ye veya 1933'e artış oranı, traktör sayısında %456; traktör gücünde %700; biçer-döverde %625; kamyonda %3700 oranlarında gerçekleşiyor.

1928'den 1938'e hayvanla çekilen pulluk sayısı 14 binden 5,5 bine, yine hayvanla çekilen mibzer sayısı 717,9 binden 676,4 bine düşerken, traktörle çekilen pulluk sayısı 9,3 binden 493,5 bine; traktörle çekilen mibzer sayısı 0,5 binden 265,5 bine çıkıyor ve basit patoz sayısı 552 binden 297,4 bine düşerken, modern patoz sayısı 5,6 binden 130,8 bine çıkıyor. Aynı zamanda, 1928'de hiç olmayan, örneğin pancar sökme makinasının sayısı 1938'de 19,3 bine varıyor. (Bkz. a.g.k., s. 904)

Sovet tarımında makinalaşma oranı kısa zamanda artar; örneğin yaz tahılı tarlalarının motorize sürüm oranı 1932'de %19'dan 1937'de %71'e; yaz tahılının motorize ekim oranı aynı dönemde %20'den %54,8'e; motorize hasat oranı %10'dan %43,8'e; mekanize harman dövme %40'tan %94'e; kolhozlarda önemli işlerin motorize oranı %23'ten %67'ye çıkar (Bkz. A.g.k., s. 905)

Görüyoruz ki, Sovyet sanayi (ağır sanayi) Sovyet tarımında sosyalist dönüşümün sağlanmasının maddi-teknik tabanını böyle kısa bir zamanda (1932-1933'e kadar) sağlamıştı.

Sovyet tarımında partinin geliştirdiği iki ekonomi tipi vardı. Bunlardan birisi doğrudan sosyalist mülkiyetin ifadesi olan sovhozlar [Sovhoz, "Sovyet (tarım) ekonomisi"nin kısaltılmışıdır] ve diğeri de kolhozlardır. Esas itibariyle kolhozların gelişmesini ve anlamını ele alacağımız için sovhozların ne olup olmadıklarına kısaca değinmekle yetineceğiz.

1-Sovyet Tarımında Sovhoz Olgusu

Sovhozlar, katıksız sosyalist tipte büyük tarımsal işletmelerdir. Lenin'in tanımladığı gibi bu işletmeler her şeyiyle; üretim araçlarıyla, üzerine inşa edildiği toprağıyla devlete aittiler. Sovyet anayasası da sovhozları aynen fabrikalar, sanayi ve maden işletmeleri ve başka devlet işletmeleri gibi devletin mülkiyetinde olan işletmeler olarak tanımlar.

Lenin, daha "Nisan Tezleri"nde örnek çiftliklerin kurulmasını talep eder:Bunlar, devlet toprakları ve toprak beylerinin mülksüzleştirilmesiyle devlet mülkiyetine geçen topraklarda kontrolünü tarım işçileri delegelerinin üstlenmesi gereken örnek çiftlikler olmalıydı. Nitekim Ekim devriminin hemen sonrasında; 26 Ekim 1917'de işçi, asker ve köylü delegeleri Bütün Rusya II. Sovyet Kongresi'nde toprağın devletin tasarrufunda olduğunu açıklayan yasanın kabulüyle ilk sovhozlar kurulmaya başlandı.

Sovhozların kurulması çetin mücadeleler sonucu gerçekleşmiştir. Kulakların, çar yanlılarının, zarar vericilerin yanı sıra, kırsal alanda kulak ekonomisinin gelişmesi için çaba harcayan troçkistlere karşı da şiddetli mücadeleler verilmiştir. 9 Ocak 1925'te SBKP-MK aldığı özel bir kararla, parti, sendika ve devlet organlarında sovhozların güçlü kılınması için sistematik bir çalışma yürütülmesini talep etmiştir. Çünkü parti, sovhozları, tarımın sosyalist yapılaşmasında örnek-önder işletmeler, işçi-köylü ittifakını güçlendiren faktörlerden birisi olarak görüyordu. Bu karardan sonra kurulmuş olan sovhozların sağlamlaştırılmasına ve yenilerinin kurulmasına geçildi. Birinci Beş Yıllık Plan döneminde sovhozların kurulmasına büyük hız verilir. Stalin'in belirttiği gibi bu dönemde "Sanayi için büyük işletmelerin ve fabrikaların anlamı neyse, tarım için de aynen o anlamda olan büyük tarımsal işletmeler kurulmuştur." Aynı zamanda sanayinin gelişmesine ve tarım makineleri üretmesine paralel olarak sovhozlar giderek daha kapsamlı boyutlarda teknik teçhizatla donatılmışlardır.

Sovhozların gelişmesinde düşmanın yıkıcı faaliyetinin yanı sıra tecrübesizlikten ve teknik donatımın yetersizliğinden kaynaklanan bir dizi hata ve eksikliklere karşı da mücadele edilmiştir.

Sovhozların ne anlama geldiği konusunda Stalin şöyle der:

"Köylülüğün kolektifleşmeye dönüşümü, …bütün SSCB'de serpiştirilmiş ve modern teknik araçlarla donatılmış ve köylülere yeni tekniğin gücünden ve faydalarından ikna olmalarına imkan tanıyan Sovyet çiftliklerinin ağıyla hazırlanmıştır.

Bizim Sovyet çiftliklerimizi sadece tahıl depoları olarak görmek yanlıştır. Gerçekte Sovyet çiftlikleri, yeni teknikleriyle, civarda oturan köylülere sundukları yardımla, emsalsiz iktisadi yükselişiyle köylü kitlelerine dönüşümü kolaylaştıran ve onları kolektifleşme yoluna sokan önder güçtü." (Stalin, C. 12, s. 246-247)

Sayıların dili:

30'lu yılların başında sovhozlar
Dönemler	1930	1931	1933	1934
Sovhozların sayısı	4 832	5 383	4 742	-
Yıllık ortalama işçi sayısı(1000)	724,0	1 410,9	2 208,4	2 468,7
Toplam ekim alanı (1000 hektar)	3 926,2	10 958,3	14 138,8	15 026,1
Traktör sayısı (1000 adet)	27,7	51,5	82,7	98,9
Traktör gücü (1000 beygir gücü)	483,1	892,0	1 394,5	1 714,4
Sovhozların ana fonu (sene sonu ve fiyatlarıyla milyon ruble)	1 457,5	2891,7	4 475,5	5 167,4
Prof. T.L. Basjuk; “SSCB'nin Sosyalist Devlet Tarım İşletmelerinde Üretimin Örgütlenmesi”, s. 38, Berlin 1947.

Stalin, kırın eski yaşam yapısının alt-üst oluşunda esas dayanılacak noktanın sovhozlar olduğu ve kırsal alandaki gelişmenin öncülüğünü sovhozların yapacağı anlayışındaydı. Bolşevikler, tarımda sosyalist yapılaşmada sovhozların oynayacakları rolü çok iyi görüyorlardı. Keza kulaklar da sovhozların rolünü çok iyi kavramışlardı. Bundan dolayıdır ki, sovhoz hareketini engellemek, sovhozları köylü kitleleri nezdinde örnek alınmaması gereken bir gelişme olarak göstermek için her yola, her metoda başvuruyorlardı. Yıkıcı faaliyet, sabotaj, makinaları bozmaktan, hayvanları öldürmeye kadar uzanıyordu.

Stalin'in önerisi üzerini MK ve Merkezi Kontrol Komisyonu (MKK) 1933 yılında sovhozlarda siyasi seksiyonların kurulması kararını alırlar.Bu seksiyonların görevi, sovhozları sınıf düşmanı unsurlardan temizlemek, siyasi olarak sağlamlaştırmak, ekonomik faaliyetlerini, kitle arasındaki çalışmalarını ve sovhoz-parti örgütlerinin faaliyetlerini iyileştirmekti. Bu karar üzerine Sovyet kırında sınıf düşmanlarının tasfiyesini hedefleyen mücadele başlar, sovhoz aktifleri kurulur, sovhozlarda çalışan işçilerin siyasi seviyeleri yükselir ve sovhozlar ekonomik olarak güçlenirler. XVII. Parti Kongresi (1934) kırsal alanda da Bolşevik partinin zaferini sergileyen kongre olur.

Yukarıdaki tablonun gösterdiği gibi sovhozlarda çalışan işçi sayısı 3,4 misli; ekim alanı 3,8 misli; traktör sayısı 3,6 misli; traktör gücü 3,5 misli ve ana fon 3,5 misli artar.

İkinci Beş Yıllık Plan döneminde (1933-1937) tarımsal üretimin ve üretimde verimliliğin artırılması, tarımda makinalaşmanın tamamlanması, diğer şeylerin yanı sıra, hedef alınır ve amaçlanan hedeflere de ulaşılır.

Savaş öncesi dönemde sovhozların inşası
Dönemler	1928	1932	1937	1938
Yıllık ortalama işçi sayısı (1000)	316,8	1 891,5	1 469,5	1 319,5
Ekim alanı (1000 hektar)	1 735	13 448	12 163	12 411
Traktör sayısı (yıl sonu) 1000 adet	6,7	64	84,5	85
Traktör gücü (1000 beygir gücü)	77,6	1 043,0	1 647,5	1 751,8
Biçerdöver (1000 adet)	-	12,3	24,0	26,6
Kamyon (1000 adet)	0,7	39 8,2	25,6	30,6
Sene sonu bilançosuna göre ana fon (milyon-ruble)	451,5	4 030,6	7 253,6	7 716,1
Bu fon içinde üretim ana fonu (mil. ruble)	349,7	3 304,9	5 663,2	6 012,2
Agk., s. 39.

10 sene içinde sovhozlarda çalışan işçi sayısı, 4,2 misli; ekim alanı 7,1 misli; traktör sayısı 12,7 misli; traktör gücü 22,6 misli; biçer döver sayısı (1932-1938) 2,2 misli; kamyon sayısı 43,7 misli; ana fon 17 misli ve üretim anafonu da 17, 2 misli artmıştır.

Bu ve buraya aktarmadığımız başka veriler, Sovyet tarımının İkinci Plan döneminde makinalaştığını, tarımda sosyalist alt-üst oluşun sağlandığını gösteriyorlar. Örneğin 1937 yılında bütün sovhozlarda 100 hektarlık bir alana 17,9 beygir gücüne eşit motorize ve hayvan gücü düşüyordu. Bu gücün 14,5'i traktör gücüydü. Yani hayvan gücü sadece 3,4 beygir gücündeydi. Keza aynı yılda 1000 hektarlık alana (tahıl alanı) düşen biçer döver sayısı 3,2 idi. Sovhozlarda icra edilen işte traktörlerin oransal payı şöyleydi:

İşin cinsi ve % olarak	1934	1937
Sürmek	89	97
Tahıl ekimi	78	98
Pamuk ekimi	94	96
Şeker pancarı ekimi	64	100
Tahıl hasadı	57	95
Biçerdöverle tahıl hasadı	37	87
Şeker pancarı hasadı	27	100
Kaynak: M. A. Abrossimow; "SSCB'de SosyalistDevlet Tarım İşletmeleri", Berlin 1953, S. 29-30, Alm.

Yukarıdaki tablonun yorumlanacak bir yanının olduğunu sanmıyoruz.

Sovhozlarda makinalaşmanın artması, sosyalist disiplin ve düzenleme, sonuç itibariyle işin verimliliğini ve üretimin artışını da beraberinde getirmiştir. Örneğin 1928'den 1938'e tahıl üretimi 7,7 misli; pamuk üretimi 14 misli; süt üretimi 13,8 misli; yün üretimi 8,8 misli; 1926-27 fiyatlarıyla toplam üretim 7 misli; sovhoz üretiminden devlete teslim edilen tahıl miktarı 2,2 misli (1934-38); süt ürünü 13,5 misli; hayvan (ağırlıklı olarak) miktarı 19,7 misli artmıştır. (Bkz. T. L. Basjuk, a.g.k., s. 41)

Sovhozların Gelişmesine Toplu Bakış

Sovhozlarda tarla işinin motorize oluş oranı
% olarak	1934	1956
Toprak sürme	89	100
Tahıl ekimi	78	100
Pamuk ekimi	94	100
Şeker pancarı ekimi	64	98
Ot biçimi	57	89
Kombine tahıl hasadı (iki aşamalı hasat dahil)	37	99
“40 Jahre Sowjetmacht in Zahlen”, Berlin 1958, s. 198.

Sovhozlarda iş verimliliğinin artışı
Yıllar	1934	1940	1950	1953	1956
Çalışılan her işçi -gün- için üretim, % olarak
Tahıl	100	214	149	203	363
Süt	100	125	130	151	165
Yün	100	104	88	120	128
Hayvanların (sığır) ağırlık artışı	100	145	118	145	145
Domuzlarda ağırlık artışı	100	117	150	183	200
Agy.

İlk tabloda önemli tarla işlerinin 1934'te ortalama %69,8'inin, 1956'da ise %97,7'sinin, yani neredeyse yüzde yüzünün mekanize edildiğini görüyoruz. Bu, tarımın tamamen makinalaştırılması anlamına gelir.

Tarımda sosyalist alt-üst oluşun boyutları; modern teknoloji, çalışma, üretimi örgütleme metodu, bilimin tarımda kullanılması, komünist kadroların faaliyeti vs. sovhozlarda da işin verimliliğini yükseltmiştir. 1934'ten 1956'ya işçinin çalışılan gün bazında verimliliği %263 oranında artarken, bu artış tabloda belirtilen ürünler toplamında %59,5 oranına varıyordu.

1934'ten 1956'ya sovhozların gelişmesi
Yıllar	1934	1940	1945	1953	1956
Her sene başı bazında bütün sovhozların sayısı	4 118	4 159	3 933	4 857	5 098
Üretimde çalışan işçi sayısı, yıllık ortalama ve 1000	1 526	1 186	982	1 708	2 036
Yıl sonu bazında traktör sayısı (1000 adet)	96	100	58	165	311
Birçok işi bir arada yapan tahıl makineleri (1000 adet)	17	27	19	42	86
Kamyon sayısı (1000 adet)	16	29	12	49	88
Ekim alanı (milyon hektar)	10,0	11,6	6,6	15,2	31,5
Tarımsal brüt üretim (1934=1 olarak)	1	1,5	0,7	2,2	4,0
Devlete teslim edilen miktar (1000 ton)	3 499	5 178	2 390	6 370	1 8923
Bu miktarın içinde tahıl (1000 ton)	2 424	3 674	1 944	3 677	1 5287
Pamuk (1000 ton)	45	131	52	168	225
Süt (1000 ton)	733	1013	325	1 855	2 733
Et (hayvanın canlıyken ağırlığı 1000 ton)	283	338	61	637	637
Yün (1000 ton)	14	22	8	33	41
Agk., s. 193-194.

Bu tabloda sovhozların 1934'ten 1956'ya önemli kıstaslar temelinde gelişme boyutlarını görüyoruz: 1934'ten 1956'ya işçi sayısı %33 oranında; traktör sayısı %224 oranında; kombine makine sayısı %406 oranında; kamyon sayısı %450 oranında; ekilen alan %215 oranında; tarımsal brüt üretim %300 oranında ve devlete teslim edilen miktar da %441 oranında artıyor.

2-Sovyet Tarımında Kolektifleştirme Hareketinin Gelişmesi

– Kolektifleştirmenin gelişmesinde tarımsal kooperatifçiliğin rolü:

Bolşevikler, sosyalist sanayileşmeyi gerçekleştirirlerken, tarımda sosyalist alt-üst oluşun maddi-teknik tabanını da oluşturmuş oluyorlardı. Buna yukarıda değindik. Bolşevikler, bu gelişmeye paralel olarak satış ve iaşe alanında tarımsal kooperatifçiliği de geliştirerek sovhozların ve özellikle de kolhozların ilk örgütlenme adımlarını atıyorlardı. Satış ve iaşe alanında kooperatifler, küçük köylü bireysel üretimlerinin kolektif büyük üretime; sosyalist yeniden yapılanmalarında önemli bir hazırlık rolü oynamışlardır. Kooperatifçilikle geniş emekçi köylü kitlesinin tarımda kolektif yönetimin en basit özelliklerini kavramaları olanağı doğuyordu. Tarımsal kooperatifçiliğin en basit formlarıyla (tarımsal ürünlerin işlenme kooperatifleri, hayvancılık kooperatifleri vs.) ve sözleşme sistemiyle Sovyet devleti, küçük köylü işletmelerindeki üretim sürecine planlı bir şekilde müdahale ediyor/yönlendiriyordu. Böylelikle Sovyet devleti, üretimin artmasını sağlıyor ve tarımın sosyalist alt-üst oluşunun zorunlu ön koşullarını hazırlıyordu. Kooperatifçiliğin tarımda sosyalist büyük üretime geçişteki hazırlayıcı rolünü kavrayan Sovyet devleti; en basit tarımsal kooperatifçiliğin dahi bütün formlarını geliştiriyor, güçlendiriyordu. En basit formlarda da olsa tarımsal kooperatiflerin önemli bir rolleri daha vardı. Bu kooperatifçilik vasıtasıyla küçük köylü tarım üretimi, sözleşme sistemiyle sosyalist sanayi ile ilişkiye giriyor ve bu ilişki giderek pekişiyordu. Sözleşme sisteminin özü, sanayinin hammadde ile beslenmesini, köylünün kendi üretimine olan ilgisini artırmayı ve köylüleri giderek kolektifleşmeye ve sosyalizme çekmeyi sağlamaktı. Sözleşme sistemi giderek tarım ile sanayi arasında bağ kurmanın önemli bir aracı olmuştur.

Emekçi köylülüğün kolektif işletmelerde birleşmeleri, küçük köylü işletmelerinin sosyalist yapılanmaları için hazırlıklar aynı süreç içinde, bir arada atılan adımlar olmuştur. Bir taraftan en basit formda da olsa kooperatifçilik geliştirilirken, diğer taraftan da kurulmuş olan sovhozların ve kolhozların gelişmelerine büyük özen gösterilmiştir. Örneğin 1921'de 15570 olan kolhoz sayısı 1926'da 17874'e, 1927'de 18510'a ve 1928'de ise 33300'e çıkmıştır. Böylelikle 1928 yılında 416700 köylü işletmesi kolektifleştirilmiş oluyordu. Bu toplam köylü işletmelerinin ancak %1,7'sine tekabül ediyordu (Bkz. "İstatistik El Kitabı; SSCB'nin Ekonomisi, s. 130, 1932, Aktaran: A. Kuropatkin; "SSCB'de Tarımsal İşin Ekonomisi", Berlin, 1947, s. 96, Alm.)

Tarımsal alandaki bu gelişme mücadelesiz olmamıştır. Bolşevik parti, parti içinde, Lenin ve Stalin'in kooperatifçilik planına karşı çıkan troçkistlere ve buharincilere karşı şiddetli mücadele etmiştir. Parti, kooperatifçiliği ve onun yönetimini, sınıf düşmanlarına ve kapitalist yolculara karşı güçlü kılmak, emekçi köylülüğü tutanak dalı yapmak için köydeki bütün üyelerini kooperatiflere üye olmaya ve orada aktif bir faaliyet sürdürmeye çağırmıştır. Bunun ötesinde parti, onbinlerce komünist ve şehirli işçiyi kırsal alana göndererek, onlara orada parti içinde ve köy Sovyetlerinde yönlendirici etkide bulunmaları görevini vermiştir. Partinin kırsal alana bu desteği, küçük ve orta köylü kitlelerin kulaklara karşı mücadelede harekete geçirilmelerinde kır parti örgütüne büyük bir yardım olmuştur. Keza onların katkısıyla kooperatifçilik geliştirilmiş ve emekçi köylülerin siyasi ve kültürel eğitimine katkıda bulunulmuştur.

Yukarıda sovhozların kırsal alanda partinin önder rolünü güçlü kılmadaki rolünü belirtmiştik. Sovhozların rolünü kavrayan parti, onları tarımsal alanda devlet önderliğinin kaldıracı olarak kavramıştı ve sovhozlar, görevlerini başarıyla yerine getirmişlerdi; onlar, tarımsal alt-üst oluşta önderlik rolünü başarıyla yerine getirdiler ve geniş köylü kitleleri nezdinde sosyalist ekonominin pratik örneği oldular.

Sovhozların görevleri, sadece bu belirttiklerimizle sınırlı değildi. Onlar aynı zamanda küçük köylü işletmelerine, örneğin hasatta, ekimde vs. yardımcı oluyorlar, onlara tarım makinaları vs. sağlıyorlardı. Keza sovhozlar, köylü kitlelerini, kooperatifçilikten kolhoza geçiş için de siyasi-kültürel olarak eğitiyorlardı.

Sovhozların öncü faaliyetlerinden birisi de traktör konvoylarının ve giderek de Makina-Traktör İstasyonları'nın (MTİ) kurulmasına öncülük etmeleridir.

–Makina-Traktör İstasyonları'nın kurulması ve anlamı:

Tarımın tamamen kolektifleştirilmesinde ve sınıf olarak kulakların tasfiyesinde kırsal alanda, Sovyet iktidarının dayanağı olan MTİ çok önemli bir rol oynamışlardı.

MTİ, traktör konvoyları örnek alınarak kurulmuşlardı. 1928 yılında Odessa bölgesindeki Şevçenko sovhozundaki traktör konvoyu Stalin'in inisiyatifi üzerine ilk MTİ'ye dönüştürülür.

MTİ, tarımın sosyalist alt-üst oluşumunda, tarımın teknik donatımında ve kolhoz üretiminin artışında çok önemli bir kaldıraç olmuşlardı.

Sovyet devleti, kolhoz ekonomisinde önderlik rolünü gerçekleştirmek için tarımsal üretimdeki temel üretim araçlarına olan toplumsal mülkiyeti, olanaklarını seferber ederek güçlendirmeye ve kooperatifsel kolhoz mülkiyetini geliştirmeye çalışmıştır. Sosyalist devletin bu çabası çok önemlidir, çok anlamlıdır. Çünkü sosyalizmde devlet, üretim araçlarını kendi mülkiyetinde tutar ve böylelikle kooperatifsel üretimde özel çıkarların toplumun çıkarlarına baskın gelmesini engeller. Burada söz konusu olan, devlet mülkiyetinde olan üretim araçlarıyla (sosyalist mülkiyetteki üretim araçlarıyla) üretimin kooperatifsel formunun birleştirilmesidir. Bu birleştirme bağlayıcı öneme haizdir. Çünkü bu, kırsal alanda kolhoz üretiminin gelişmesi ve teminat altına alınması için olmazsa olmaz ön koşuldur. Bu birleştirme, bu, olmazsa olmaz önkoşul, MTİ'nin kuruluşunda da kullanılmıştır. Bolşevik Parti MK'nın 29 Aralık 1930 tarihli kararında Makina Traktör İstasyonları'nın özü şöyle karakterize ediliyordu:

"Büyük kapsamlı kolektif tarımın Sovyet devleti tarafından örgütlenmiş formu MTİ görünümünde ifadesini buluyor. Yüksek tekniğe dayanan, kolektif ekonomilerinin inşasında kolektif köylerin kendi faaliyetlerinin proleter devletin örgütleyici ve tekniki yardım ve yönlendirmesiyle en sıkı şekilde bağ içindedir…" (Aktaran; W.A. Abramow; "Makina-Traktör İstasyonlarının İnşası ve Onların Kolektif Ekonomilerin Sağlamlaştırılmasındaki Rolü", Berlin, 1953, s. 14, Alm.)

Görüyoruz ki, MTİ, kırsal alanda sosyalist devletin hem en güçlü bir kaldıracı ve hem de kolhozların gelişmesinde önemli bir çıkış noktası olarak değerlendiriliyor.

"Büyük kolektif tarımın mekanikleştirilmesinin en iyi formunu Stalin, Makina-Traktörİstasyonları yapılaşmasında buldu. Bu form, kolhoz kitlelerinin kolektif ekonomilerin inşasında kendi faaliyetlerini sosyalist devletin örgütleyici ve teknik yardımıyla birleştirdi." (A. Kuropatkin, a.g.k., s. 103)

Sovyet devletinin bu alandaki faaliyeti de tabii ki mücadelesiz olmamıştır. Kapitalizmin yeniden inşacıları MTİ'nin anlamını çarpıtmışlar, bu istasyonları basit bir kira bürosuna indirgemişlerdir. Stalin, troçkistleri ve buharincileri, kapitalizmin bu restorasyoncularını teşhir eder ve MTİ'nin Sovyet devleti açısından kırsal alandaki önemini vurgular.

"… Birincisi; MTİ, kolhozların çıkarlarını sosyalist devletin çıkarlarıyla doğrudan bağlar ve bu temelde kolhoz köylülerinin sosyalist ve komünist toplumun bilinçli ve aktif kurucuları olmaları için eğitimlerine katkıda bulunurlar; ikincisi; Makine-Traktör İstasyonları, kolhoz üretiminin tam mekanizasyonunu teminat altına almalıdırlar ve ileri Sovyet tarımcılığının kazanımlarını geniş çaplı olarak üretimde kullanmalıdırlar… Üçüncüsü; Makina-Traktör İstasyonları, Sovyet devletinin elinde kolektif ekonomilerin planlı yönlendirilmesi için en önemli kaldıraç olarak hizmet etmelidirler. Bu istasyonlar, kolhozlara üretimlerinin planlanmasında doğrudan destek olmalıdırlar, onlara işin örgütlenmesinde ve kolhoz köylülerinin işe, çalışmaya olan sosyalist bakış eğitiminde yardım etmelidirler." (A. Kuropatkin; a.g.k., s. 103-104)

MTİ, leninist-stalinist kooperatifçilik planının temelini oluşturmuştur. Bolşevik parti ve bizzat Stalin, MTİ gelişmesi, gelişme önündeki engellerin yıkılması için gereken tedbirlerin alınmasını titizlikle denetlemişler, elde edilen sonuçları ayrıntılı olarak değerlendirmişlerdir. Bu çok yönlü faaliyetin sonucudur ki, 1932 yılının başında MTİ'nin sayısı 1400'e çıkmıştır. Bu istasyonlardaki traktör sayısı 63300, patoz sayısı 27800 idi. Bu istasyonlar, yine aynı yıl bazında kolhozların %24,5'ine hizmet sunuyorlar ve kolhozların ekim alanının %37,1'ni işliyorlardı. 1933 yılı başında MTİ'nin sayısı 2466'ya, traktör sayısı 74800'e, biçer döver sayısı 2200'e ve patoz sayısı da 37000'e çıkar. Bu donatımla kolektif ekonomilerin %45,8'ine ve ekim alanının da %49,3'üne hizmet götürülür. (Bkz. A. Kuropatkin; a.g.k., s. 107)

MTİ inşasının bazı kıstaslara göre durumu
Yıllar	1932	1937	1940
MTİ'nin sayısı	2 446	5818	7 069
MTİ'deki traktör sayısı (1000 adet)	74,8	365,8	435,8
Traktörlerin gücü (1000 beygir gücü)	1 077,0	6 679,2	8 360,0
Biçerdöver sayısı (1000 adet)	2,2	104,8	153,4
MTİ tarafından işlenen kolektif ekonomilerin ekim alanının bütün kolektif ekonomilerin ekim alanına oranı	49,3	91,8	94,1
MTİ tarafından icra edilen traktör işinin kapsamı (mil. hektar)	-	202,8	225,0
W. A. Abramow; agk., s. 20.

Görüyoruz ki, 1932'den 1940'a, 8 sene içindeki MTİ'nin sayısı 2,9 misli; bu istasyonlardaki traktör sayısı 5,8 misli, traktör gücü 7,8 misli, biçerdöver sayısı 69,7 misli artmıştır ve 1932'de MTİ kolektif ekonomilerin (kolhozların) ancak %49,3'üne hizmet götürürken, 1940'da %94,1'ine yani neredeyse tamamına hizmet götürür duruma gelmiştir.

– Tarımın tam kolektifleştirilmesi ve bireysel özel çalışmanın kolektif sosyalist çalışmaya dönüşmesi:

Sosyalist sanayileşmenin yürütülmesi ve leninist-stalinist kooperatifçilik planının uygulanması ile köylülerin kolhozlara kitlesel katılımının ön koşulları yerine getirilmiş oluyordu. Nitekim 1929 yılı Sovyet tarımında derin alt-üst oluşların başladığı yıl oldu ve orta köylüler kitlesel olarak kolhozlara –kolektif işletmelere– girmeye başladılar. Ama bu, kolektifleşme hareketinin mücadelesiz gerçekleştirildiği anlamına gelmez. Sovyet devletinin sovhozlar ve kolhozlar vasıtasıyla yaptığı örnek çalışmaya, MTİ'ye ve de orta köylülerin kitlesel katılımına rağmen Sovyet kırında sosyalizmin güçleriyle kapitalizmin güçleri arasında çok çetin bir sınıf savaşı yürütülüyordu; kulaklar, her araç ve metodu kullanarak Sovyet tarımının sosyalist yapılanmasını engellemeye çalışıyorlardı. Bu mücadelede kulaklarla uzlaşma yanlıları –örneğin buharinciler– partinin doğru politikasının kararlı bir şekilde uygulanmasıyla tasfiye edilirler. Bu mücadele sonucunda Sovyet kırında, üretim araçlarının toplumsal mülkiyeti temelinde, nitelik olarak yeni olan üretim ilişkileri gelişir. Bunlar sömürüden kurtulmuş emekçi köylülerin karşılıklı sosyalist yardımlaşmalarını ve dostça işbirliklerini ifade eden ilişkilerdir.

Sovyet kırında giderek sosyalist üretim ilişkilerinin hakim kılınmasıyla tarımda tekniğin ve tarım biliminin tam kullanılması için bütün ön koşullar da yaratılmış olur.

Sosyalist devletin, tarımın sosyalist alt-üst oluşu için attığı adımların ne denli doğru olduğu hemen görülür. Örneğin kolhoz hareketinin daha ilk döneminde kolhoz üretiminde yüksek bir verimlilik görülür. Köylü üretim araçlarının bir araya getirilmesine dayanan kolhoz hareketinin bu aşamasında alınan üretim sonuçları hayret edici boyutlara varıyordu. Örneğin, kolhoz hareketinin ilk üç yılında kolhozların ürettiği brüt tahıl üretimi 50 misli; pazarlanan (meta formundaki) tahıl üretimi 40 misli artarken, aynı dönemde kolektif ekonomilerin ekim alanı da 40 misli artıyordu. Üretimin artması kolhoz köylülerinin maddi yaşam durumunu da iyileştiriyordu.

Tarımdaki sosyalist alt-üst oluş ve MTİ, sonuç itibariyle, daha kolhoz üretiminin ilk aşamasında tarımsal çalışmanın karakterini temelden değiştirmeye neden oluyordu. Tarımsal alandaki çalışma, özel çalışma olmaktan çıkarak, toplumsal çalışmaya dönüşüyordu ve giderek Sovyet tarımında, çalışmanın karakterindeki niteliksel değişmeye paralel olarak, kolhozlarda işin örgütlenmesinin sosyalist formlarının kullanılmasına geçiliyordu. (Sosyalist yarış, iş bölümü, ekip sistemi vs.).

Tarımsal çalışmayı karakterize eden başka bir değişme de, kolhozların bütünlüklü ekonomi planlamasına dahil edilmesi ve kolhozlar içinde planlamanın gelişmesi ve işin sosyalist ilkelere göre ücretlendirilmesine geçişti.

Bütün bu gelişmelere rağmen kolhozların makina ile donatımı ilk yıllarda nispeten zayıftı. Bu alandaki gelişme 30'lu yılların yarısından itibaren hızlandı. Aşağıdaki veriler bu alandaki gelişmeyi gösteriyor:

Kolektif ekonomilerde önemli tarımsal işlerin makineleşme oranı
İşin cinsi ve % olarak	1933	1937	1940
Yazlık tahıl tarlalarının sürümü	22,0	73,9	75,0
Yazlık tahıl ekimi	6,8	42,5	52,0
Tahılların ve kabuklu mahsullerin hasadı	10,4	39,3	46,0
Bunda biçerdöver ile hasadın payı	0,7	33,6	43,0
İşlenmemiş alanların sürülmesi	-	83,2	84,0
Kışlık tahıl ekimi	7,0	45,0	53,0
Sonbahar sürümü	23,4	67,4	72,0
W. A. Abramow; agk., s. 36.

Görüyoruz ki, kolektif ekonomilerde mekanikleşme '30'lu yılların yarısından sonra büyük oranlara ulaşmıştır.

Sovyet kırında "kim kimi" yenecek sorusu cevaplandırılmıştı. Stalin önderliğinde Bolşevik parti, kırsal alanda kapitalizmin unsurları olan bireysel küçük üretimi ve sınıf olarak zengin köylülüğü, böylelikle bireysel köylü işletmeciliğine dayanan özel mülkiyeti tasfiye etmişti. Sovyet tarımının kaderini artık kolhozlar ve sovhozlar (kolektif ve Sovyet tarım çiftlikleri) belirliyorlardı. Bu sosyalist mülkiyetin; sosyalist üretim ilişkilerinin zaferiydi. Bu, kırsal alanda derin alt-üst oluşların başladığı 1929 yılından 6 yıl sonra; 1935'te bütün köylü işletmelerinin beşte dördünü kolektif ekonomilerde bir araya getiren bir zaferdi.

Kolhozların güçlü kılınmasında bizzat Stalin'in önderliğinde hazırlanan ve kolhoz öncü işçilerinin II. Birlik Kongresi'nde (1935) kabul edilen Tarımsal Büyük Kolektif Çiftlik Tüzüğü çok önemli bir rol oynamıştır. Bu tüzük, kolektif ekonomilerde kolhoz yaşamının anayasası olmuştur. Bu tüzük, kolhozlarda çalışmanın örgütlenmesinin temel formu olarak daimi üretim ekiplerini; ücretlendirmenin sosyalist ilkesinin bütün yönleriyle uygulanmasını, kolhozlar ve MTİ arasındaki karşılıklı ilişkilerin karakterini, üyelik koşullarını, iş disiplinini vs. tespit ediyordu (Bkz. N. D. Kasonzew; "Tarımsal Artel'in Stalinist Tüzüğü-Kolektif Ekonomiksel Yaşamın Temel Yasası", Berlin 1954, s. 37-99, Alm.)

– Sovyet tarımında mülkiyetin karakteri:

Sosyalist sanayileşme ve bunun kırsal alana yansıması ve tarımın kolektifleştirilmesi sonuç itibariyle, oldukça kısa bir zamanda, Sovyet kırında gerçekten devrimci ve teknik bir alt-üst oluşa yol açtı. Bu alt-üst oluş sonucunda Sovyet tarımı sosyalist tarıma ve dünyanın en büyük ve en çok mekanize olmuş tarımına dönüştü. Sovyet tarımındaki değişimlerin belirleyici sonucu, toplumsal ve sosyalist mülkiyetin kırsal alanda yegane geçerli mülkiyet olmasıdır, özel bireysel işin yerini toplumsal sosyalist işin almasıdır. Bu iş, toplumsal formu bakımından sanayi işiyle aynıdır. Bütün bu dönüşümler iki beş yıllık plan döneminde gerçekleştirilmiştir. İkinci Beş Yıllık Plan sonunda Sovyet tarımı neredeyse tamamen sosyalistleşmişti. Örneğin 1938'e gelindiğinde bütün köylü işletmelerinin %93,5'i kolhozlarda birleşmişlerdi ve bu kolhozlar, ülkenin o dönemde işlenebilir/ekilebilir alanlarının %99,3'ünü işliyorlardı.

Tarımın da sosyalistleştirilmesiyle Sovyet ekonomisinin bütün alanlarında; sektörlerinde sosyalizm zafere ulaşmış oluyordu; Sovyet ekonomisi tamamen sosyalist ekonomi olmuştu. Öyle ki, daha 1936'da Sovyet ülkesinin bütün üretim araçlarının %98,7'si toplumsal, sosyalist mülkiyet karakterini almıştı.

Ne var ki; SB'de toplumsal, sosyalist mülkiyet tek boyutlu değildi. İki boyutluydu. Bu iki boyutluluk sanayi ve tarımın özelliklerinden kaynaklanıyordu: Sovyet ülkesinde sosyalist mülkiyetin iki formu vardı; devlet mülkiyeti ve kooperatifsel, kolektif ekonomi mülkiyeti(grup mülkiyeti).

Sovyet Anayasası'nın 5. maddesinde sosyalist mülkiyetin formları şöyle tanımlanır:

"SSCB'de sosyalist mülkiyet, ya devlet mülkiyeti (halkın mülkiyeti) formuna, ya da kooperatifsel-kolektif ekonomi mülkiyeti (tek tek kolektif ekonomilerin mülkiyeti, kooperatifsel birliklerin mülkiyeti) formuna sahiptir." (Sosyalist Sovyet Cumhuriyetleri Anayasası, Berlin 1949, s. 8 Alm.)

Temel üretim araçları ve ülkenin bütün maddi zenginlikleri bütün emekçilere ait oldukları için devlet mülkiyeti, sosyalist mülkiyetin en yüksek/gelişmiş formudur. Sovyet Anayasası'nın 6. maddesinde devlet mülkiyetinin kapsamı şöyle tanımlanır.

"Toprak, onun zenginlikleri, sular, ormanlar, işletmeler, fabrikalar, ocaklar, madenler, deniz, su ve hava yolu, bankalar, posta ve telgraf, devlet tarafından örgütlenen tarımsal büyük işletmeler (Sovyet çiftlikleri, MTİ vs.), belediye işletmeleri, şehirlerdeki ve sanayi yerlerindeki evler devlet mülkiyetidir, yani halkın malıdır." (Sovyet Anayasası, a.g.y.)

Bu demektir ki, SB'de önemli üretim araçları ve ülkenin bütün zenginlikleri devletin elinde toplanmıştır. Bu devlet sosyalist bir devlettir ve sosyalist devlette, başında komünist partinin bulunduğu işçi sınıfı, önder güçtür ve bu önder güç, devlet mülkiyetinin akıbetini belirler.

Daha 1936 yılında üretim fonunun %90'ı devlet mülkiyetindeydi.

Sanayide olduğu gibi sosyalist tarımda da belirleyici önderlik rolü devlet mülkiyetindeydi. Önderlik rolünü belirleyen özelliklerden birisi topraktı ve toprak devlet mülkiyetindeydi. Böylelikle devlet mülkiyetinde (sosyalist mülkiyette) olan toprak, sovhozların ve kolhozların tarımsal üretimlerinin temelini oluşturuyordu. Sosyalist devlet toprağının kullanımı hakkı, yasaya göre, ebedi ve ücretsiz olarak kolhozlara veriliyordu.

Sovhozlar kırsal alanda sosyalist işletmelerin en önemli formunu oluşturuyorlardı. Bunun içindir ki sovhozlar, tarımsal üretimin en büyük fabrikaları; sosyalist tarımın öncü gücü olarak tanımlanırlar.

Tarımsal üretimde devlet mülkiyetinin önder rolünü belirleyen bir noktayı da MTİ oluştururlar. Sovhozlar gibi MTİ da sosyalist devlet işletmeleriydi. Bu istasyonlar, kolhozların işletmeciliği içeren işlerini üstleniyorlardı ve bu temelde de devletin kolhoz üretimindeki önder rolünü teminat altına alıyorlardı. İkinci Beş Yıllık Plan'ın son döneminde MTİ'nin, kolhoz üretiminin temel üretim araçlarındaki –traktörler, tarımsal makineler vs.– payının yaklaşık %80 olması bu istasyonların rolünü ve önemini yeteri kadar açıklıyor.

"Böylelikle toprak, sovhozlarve MTİ Sovyet devletine, tarımda devlet mülkiyetinin önder rolünün gerçekleşmesi için ve dolayısıyla kolhozların devlet tarafından yönlendirilmesinin gerçekleşmesi için çok önemli araçlar olarak hizmet ediyorlar." (A. Kuropatkin; a.g.k., s. 129)

Kolhozların mülkiyet formuna gelince:kooperatifsel işletmeler, "şayet devlete, yani işçi sınıfına ait olan toprak üzerinde kurulmuşlarsa ve (devlete, yani işçi sınıfına ait olan) üretim araçlarıyla donatılmışlarsa sosyalist işletmelerden farklı olmayan" (Lenin) işletmelerdir.

Emekçi köylülüğün ezici çoğunluğu kolhozlarda birleşmişlerdi ve kolhozlar da üretim araçlarına olan toplumsal mülkiyete dayanıyorlardı. Sovyet Anayasası'nın 7. maddesinde kolektif ekonomilerdeki ve kooperatifsel örgütlenmelerdeki mülkiyet durumu şöyle tanımlanıyor:

"Canlı ve cansız envanter ile kooperatifsel örgütlenmelerdeki ve kolektif ekonomilerdeki toplumsal işletmeler, kolektif ekonomiler ve kooperatifsel örgütlenmeler tarafından üretilen ürün ve onların toplumsal binaları, kolektif ekonomilerin ve kooperatifsel örgütlenmelerin toplumsal, sosyalist mülkiyetlerini oluştururlar." (Sovyet Anayasası, a.g.y.)

Demek oluyor ki, karakter bakımından kolektif ekonomilerde (kolhozlar) ve kooperatifsel örgütlenmelerde mülkiyet, devlet mülkiyeti tipinde bir mülkiyettir. Bu türden mülkiyet, sosyalist mülkiyetin daha basit bir formunu ifade ediyor.

"Aynen devlet sanayi işletmelerinde olduğu gibi, kolhozlarda da üretimin araçlarına ve gereçlerine ortak olmayan insan yoktur. Kolhoz üyelerinin her biri, devlete ait olan ve kolhozu ebediyen verilmiş olan toprakta, kolektif ve devlet mülkiyetinde olan üretim araçları ve gereçleriyle çalışırlar. Aynen sanayi işletmelerinde olduğu gibi kolhozlarda da iş, doğrudan toplumsal iş bazında icra edilir burada işin sosyalist ücretlendirilmesi ilkesi geçerlidir. Kolhozlar, genişletilmiş sosyalist yeniden üretimin yasalarına göre gelişirler." (A. Kuropatkin; a.g.k., s. 130)

Sayıların dili:

İşin verimliliği açısından
Dönemler	Köylü ekonomilerinde	Kolhozlarda
	(1922-1925)	1933	1937
Kişi ve iş günü başına tahıl üretimi (kg)	31,1	57,8	98
Köylü işletmelerinde iş verimliliğine oranla kolhozlardaki iş verimliliği (%)	100,0	186,0	315,0
Kaynak: Büyük Sovyet Ansiklopedisi, a.g.k., C. I, s. 908

Burada, yazı boyunca anlattığımız nedenlerden dolayı kolhoz ekonomilerinin, bireysel köylü ekonomilerine nazaran ne denli verimli olduklarını, aynı zamanda kolhozlarda üretim verimliliğinin sürekli arttığını da görüyoruz. Bu artış, 1933-1937 arasında %69,5 oranına varıyordu. Daha sonraki yıllarda kolhozlarda iş verimliliğinin artışı şöyleydi:

Kolhozlarda iş verimliliğinin artışı şöyleydi
Kolhozlarda	1940	1950	1953	1955	1956
1940=100	100	99	115	136	146
1950=100	-	100	116	138	148
"40 Jahre…" s. 223.

1950'deki durum, savaşın tahribatının sonuçlarından birisidir. 1956'ya gelindiğinde işverimliliği hem 1940'a, hem de 1956'ya nazaran yaklaşık 1,5 misli artmış oluyordu.

Üretim artışı açısından - yıllık ortalama ve %
Ülkeler	SSCB	ABD		Almanya
Dönemler	1933/37	1909/13	1933/37	1909/13	1933/37
Buğday üretimi	16.9	1.9	-0.4	4.4	-2.3
Pamuk üretimi	16.0	9.0	8.9	-	-
Büyükbaş hayvan	9.3	-0.9	-1.2	-0.2	1.2
Domuz	27.3	-0.8	-7.0	2.3	0.6
Büyük Sovyet Ansiklopedisi, agk., C. 1, s. 911.

Burada tarımda sosyalist ve kapitalist sistemlerin karşılaştırılmasını görüyoruz dersek, bu abartma sayılmamalıdır. Üretimdeki artış oranları, sosyalist tarımın kapitalist tarıma olan üstünlüğünün açık ifadesidir.

Bu gelişmenin başka türlü bir ifadesini de SB'nin kendi ihtiyacını kendi üretimiyle karşılamasında görüyoruz. Sanayi ve tarımın gelişmesi sonucu, örneğin, 1928'de traktör ihtiyacının ancak %24,6'sını kendi üretimiyle karşılayan SB, 1932'de traktör ihtiyacının tamamını kendi üretimiyle karşılar hale gelmişti. Buğday ihtiyacının 1928'de %99'unu, 1932'de tamamını; pamuk ihtiyacının 1926'da %66,8'ini, 1932'de %98,4'ünü ve 1937'de tamamını, süper fosfatın 1928'de %72'sini ve 1932'de de tamamını kendi üretimiyle karşılar hale gelmişti. (Bkz. a.g.k., s. 913)

Brüt tahıl üretimi ve pazar payı açısından:

Brüt tahıl üretimi ve pazar payı açısından
	Toplam üretim		Pazar üretimi		Pazar üretiminin payı,%
1927
	Mil. Pud*	%	Mil. pud	%	Mil. Pud
Sosyalist ekonomi (Sovhozlar+kolhozlar)	80	1,7	37,8	6	47,2
Sovhozlar	-	-	-	-	-
Kolhozlar	-	-	-	-	-
Kulaklar	617	13,0	126,0	20,0	20,0
Orta ve küçük köylüler	4 052	85,3	466,2	74,0	11,2
Bireysel köylü işletmeleri	-	-	-	-	-
Toplam	4 749	100,0	630	100,0	13,3
1940
Sosyalist ekonomi (Sovhozlar+kolhozlar)	5 772,8	99,5	2 224,7	99,8	38,5
Sovhozlar	535,1	9,2	244,4	11,0	45,7
Kolhozlar	5 237,7	90,3	1 980,3	88,8	37,8
Kulaklar	-	-	-	-	-
Orta ve küçük köylüler	-	-	-	-	-
Bireysel köylü işletmeleri	26,5	0,5	4,7	0,2	18,0
Toplam	5 799,3	100,0	2 229,4	100,0	38,5
Agk., C. 1, s. 887/919. *) 1 Pud=16,38 kg.

Bu tablo birkaç gerçeği bir arada gösteriyor:

1927'de tahıl üretimindeki %1,7'lik payıyla tamamen önemsiz olan sosyalist ekonomi 1940'ta tamamen belirleyici oluyor. Buna paralel olarak 1927'de tahıl üretiminin %98,3'ü özel mülkiyet bazında üretilirken 1940'da üretimin %99,5'i sosyalist mülkiyet bazında gerçekleştiriliyordu. Yani 1940'ta sömürücü sınıf, özel mülkiyete dayanan sınıf kalmamıştı.

Kolhozlarda önemli tarımsal işin mekanizeleştirilme oranı açısından
Yıllar ve % olarak	1935	1940	1945	1953	1956
Tarla sürmek
Nadas sürme	57	83	64	97	98
Kış sürmesi	48	71	64	98	99
Ekim
Tahıl	20	56	36	91	95
Pamuk	23	81	71	97	98
Şeker pancarı	43	93	75	95	96
Patates	0,3	4	1	25	46
Hasat
Her cinsten makineler ile tahıl hasadı	22	46	27	80	87
"40 Jahre…", s. 204.

Yoruma gerek yok.

Makine-Traktör İstasyonlarının gelişmesi açısından
Yıllar	1932	1940	1945	1950	1953	1956
MTİ'nin sayısı (yıl sonu) 1000	2,4	7,1	7,5	8,4	9,0	8,7*
MTİ tarafından işlenen kolhoz tarlaları % olarak	49	94	88	97	99	99,7
MTİ çalışanları/yıllık ortalama 1000	144	537	405	705	1167	2953
Traktör sayısı, 1000 adet	72	557	394	739	1007	1178
MTİ'nin yaptığı işler, mil. hektar (sürmek üzerinden hesaplama)	23	227	118	318	486	642
Tahıl kombinaları ile hasat, mil. hektar	0,1	42	17	50	83	93
Agk., s. 21. *)Yeni kurulan kolhozlara katılımdan dolayı veya birleştirmelerden dolayı MTİ’nin sayısı azalmıştır.

Yoruma fazla gerek yok. Bu veriler, tarımda makinalaşmanın ve sosyalizmin tam zaferini gösteriyorlar.

Kolhozların gelişmesi açısından
Her sene sonu itibariyle	1928	1932	1940	1945	1953	1956
–Kolhoz sayısı (bütün kolhozlar) 1000*	33,3	211,7	236,9	222,5	93,3	84,8
– Bunların arasında tarımsal Artel'ler*	33,3	210,6	235,5	220,0	91,2	83,0
Buralardaki kolhoz çiftliği sayısı (milyon)	0,4	14,7	18,7	18,0	19,7	19,9
Köylü işletmelerinin kolektifleştirilmesi oransal olarak:
- Çiftlik sayısına göre	1,7	61,5	84,3	83,5	99,3	99,5
- Ekim alanına göre	2,3	77,7	89,4	88,6	99,97	99,98
– Bütün kültürlerin toplumsal ekim alanı (mil. hektar)	1,4	91,5	117,7	83,9	132,0	152,1
–Çalışan her bir kolhoz köylüsü başına ifa edilmiş ortalama iş birimi	-	118	254	250	295	331
– Kolhozların bölünemez fonları (sene sonu itibariyle ve milyar ruble	-	4,7	27,7	36,2	69,8	98,6
Kolhozların parasal gelirlerinin toplamı (milyar ruble)	-	4,6	20,7	20,6	49,6	94,6
Agk., s. 199. *) Kolhozların sayısal olarak azalmasının nedeni, savaş sonrasında küçük kolhozların birleştirilmesinden kaynaklanıyor.

Tabloya göre 1928'den 1956'ya;

–Kolhoz sayısı, 2,5 misli; bunun içinde Artel sayısı keza 2,5 misli; kolhoz çiftliği (köylü ailesi) sayısı 49,7 misli; ekim alanı 108,5 misli;

1932'den 1956'ya;

– İfa edilen iş birimi 2,8 misli; kolhozların bölünmez fonları yaklaşık 21 misli ve parasal gelirleri de 20,6 misli artmıştır.

– Köylü işletmelerinin kolektifleştirilmesi 1928'de sadece %1,7 oranındayken, bu 1932'de %61,5 oranına çıkmış ve 50'li yılların başında köylü işletmelerin hemen hemen hepsi kolektifleştirilmiştir. Tabii ki, ekim alanları da aynı paralelde kolektif ekonomiye dahil edilmiştir.

Bu ve daha önceki veriler, Sovyet tarımının kolektifleştirilmesinin 30'lu yılların ortasında tamamlandığını ve tarımda sosyalist mülkiyetin geçerli kılındığını; üretimin genişletilmiş sosyalist yeniden üretim bazında gerçekleştirildiğini gösteriyorlar.

SB'de sosyalizmin inşasını buraya kadar sadece sanayi ve tarım bazında ele aldık. Sorun bununla sınırlanamaz Esas olan, sosyalist üretim ilişkileri temelinde yükselen toplumu, bütün çelişkileri ve üst yapı kurumlarıyla da ele alıp ülkede sosyalizmin ne derece gerçekten inşa edilip edilmediğini göstermektir. Biz de öyle yapacağız ve bir kaç makale ile SB'de sosyalizmin inşasını, zaferini, belirleyici öneme sahip kıstaslar bazında ele alacağız.

 

Proleter Doğrultu, Sayı 10, Mayıs – Haziran 1997